اهلی شدن سگ‌ها، ۲۲۰۰۰ سال پیش

تنظیم: مهرداد ایران‌مهر

نخستین جوامع شکل گرفتهء بشری در آسیای غربی و فلات ایران، نخستین نشانه‌های تمدن را نیز در پیش از یخبندان چهارم از خود بروز دادند و بر جای نهادند.

یکی اهلی کردن جانوران وحشی که سپس این داشته‌ها و پس از آغاز فروکش یخبندان و حرکت جمعیت‌هایی از زاگرس به مناطقی در شرق و جنوب اروپا، به آن سرزمین‌ها نیز برده شد.

 

نشانگر ژنتیکی H که در حال حاضر شایع‌ترین نوع نزد مردم آسیای غربی و اروپا به میزان ۴۰ درصد است، در جوامع کشاورز نخستین اروپا ۱۹ درصد فراوانی داشته است. این امر، به روشنی موید ورود افراد با نشانگر H از آسیای غربی به اروپا است.

یافته‌های ژنتیک باستانی، آغاز و منشاء نشانگر H را مربوط به حوالی ۲۲۰۰۰ سال پیش در نواحی شمال آسیای غربی (زیر مدار ۳۹ درجه) و شاید شمال‌غرب ایران در نظر گرفته است. هر چند تاریخ‌های متفاوت، اما در همین حدود نیز از جانب پژوهشگران دیگر پیشنهاد شده است، همچون ۲۵۰۰۰ تا ۱۹۰۰۰ و نیز ۲۸۰۰۰ تا ۲۳۰۰۰ سال پیش.

پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که اهلی کردن خویشاوندان گرگ‌ها، زودتر از آنچه تاکنون تصور می‌شد، رخ داده است و انسان‌ها احتمالا حدود ۲۲ تا ۱۷ هزار سال پیش سگ‌ها را اهلی کرده‌اند.

این پژوهش، ارتباط جدیدی میان سگ‌ها و انسان‌ها را نشان می‌دهد. به گفتهء دانشمندان، دوستی انسان و سگ خیلی زودتر از آن چیزی که ما فکر می‌کردیم، آغاز شده است.

به لطف حفاری‌های انجام شده به رهبری خسوس آلتونا در غار ارالا (Erralla) در سال ۱۹۸۵، یک خانوادهء تقریبا کامل از گوشتخواران از جمله گرگ، سگ، روباه، کایوت (گرگ صحرایی آمریکای شمالی) و... کشف شد. با این حال، تعیین اینکه کدام گونه از آن‌ها در آن روزها اهلی شده بود، چالش‌برانگیز بود.

یک گروه پژوهشی که فرگشت انسان را به سرپرستی پروفسور کونچی-دلا-روآ مطالعه می‌کند و گروهی نیز به رهبری مونتسرات هرولا متخصص ژنتیک و انسان‌شناس، هر دو از دانشگاه باسک اسپانیا، موفق به تعیین گونهء این استخوان‌ها شده‌اند.

ایشان از چند روش برای تجزیه و تحلیل استخوان ارالا و شناسایی سگ‌های اهلی استفاده کردند. در این پژوهش، استخوان بازوی سگی که در غار ارالا کشف شده بود، با روش‌های مورفولوژیکی، تاریخ‌گذاری رادیوکربنی (رادیومتری) و بازیابی ژنتیک (ژنومیک) بررسی شد. نتایج، شناسایی این نمونه را به ‌عنوان سگ‌های اهلی تایید می‌کند.

اول قدمت‌سنجی رادیوکربن، روشی که بر اساس زمان فروپاشی ایزوتوپ کربن تولید شده در جو زمین و جذب در بافت زنده است.

در روش دیگر، از تجزیه و تحلیل‌های ژنتیکی و مورفولوژیکی (مطالعهء شکل استخوان) برای کشف گونه استفاده کردند. این روش تایید کرد که استخوان متعلق به یک سگ اهلی (Canis familiaris) بوده است. علاوه بر این، این سگ با دیگر سگ‌های مگدالن، از ژیروند و بن-اوبرکاسل، نسب میتوکندریایی داشت.

این امر، اصل و نسب قدمت این سگ‌ها را به آخرین یخبندان بزرگ در حدود ۲۲۰۰۰ سال پیش بازمی‌گرداند. پس این نتایج، این احتمال را افزایش می‌دهد که اهلی‌سازی گرگ زودتر از آنچه تاکنون تصور می‌کردیم، شکل گرفته باشد. سگ‌ها اولین گونه‌ای هستند که توسط انسان اهلی شده‌اند.

پادشاهی تهمورث:

ز پویندگان هر چه بُد تیزرو
خورش کردشان سبزه و کاه و جو
رمنده ددان را همه بنگرید
سیه‌گوش و یوز از میان برگزید
به چاره بیاوردش از دشت و کوه
به بند آمدند آن که بُد زان گروه
ز مرغان مر آن را که بُد نیک‌تاز
چو باز و چو شاهین گردن‌فراز
بیاورد و آموختن‌شان گرفت
جهانی بدو مانده اندر شگفت
چو این کرده شد ماکیان و خروس
کجا بر خروشد گه زخم کوس
بیاورد و یک سر به مردم کشید
نهفته همه سودمندش گزید
بفرمودشان تا نوازند گرم
نخوانندشان جز به آواز نرم
چنین گفت کاین را ستایش کنید
جهان‌آفرین را نیایش کنید
که او دادمان بر ددان دستگاه
ستایش مر او را که بنمود راه

-مجلهء علوم باستان‌شناسی

Archaeological Science

https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2022.103706

به صفحه تلگرام ما بپیوندید، تاربرگ تاریخ روایی ایران:

http://t.me/oldhistor