ارمنوها، نیاکان ارمنی‌ها

دکتر جهانشاه درخشانی

دانشنامه کاشان - جلد ٣ و ۴

اَرمَنوها نیاکان ارمنیان امروزی بوده و در سرزمین اَرمَنوم می‌زیسته‌اند.(یعنی همان سرزمینی که هخامنشیان از آن با نام «اَرمینَه» یاد کرده‌اند)

نام سرزمین «اَرمَنوم»، نخستین بار در متن‌های سارگُن اَکَدی (۴٣۵٠ سال پیش) همراه سرزمین‌های گوتیوم، لولوبی و اِرین آمده است.(این سرزمین‌ها همگی در خاور دولت اکد بودند)

بر پایۀ این متن، سرزمین «اَرمَنو» از اِبلَه (ebla) تا بیت-نَنیب گسترده بوده است. برای تعیین جایگاه «اَرمَنوم»، گزارش گذرگاه لشگرکشی نَرام‌سین اکدی (۴٣٠٠ تا ۴٢۵٠ سال پیش) بسیار آگاهی‌بخش است. زیرا او نخست باید شاه ارمنوم را شکست می‌داد تا بتواند به دریای بالا (کاسپی) دست یابد.

شهر دیگری نیز به همین نام (اِبلَه) در بابل وجود داشت، که شاید این شهر در همسایگی اَرمَن بوده است. این برداشت با گزارش نرام‌سین نیز که آشکارا سرزمین یا شهر «اَرمَنوم/اَرمَنی» و شهر اِبلَه را در یک جنگ به تصرف در آورده، هماهنگ است.

بدینگونه درمی‌یابیم، در هزارۀ سوم پیش از میلاد (۴-۵ هزار سال پیش)، سرزمین «اَرمَن» پهنۀ کم و بیش بزرگی را در بر می‌گرفته که گسترۀ ارمنستان تاریخی را نیز می‌پوشانده است.

این سرزمین در شمال باختری فلات ایران قرار داشت و گهگاه از قفقاز تا آناتولی و شمال میانرودان گسترده بود. مرز جنوب باختری این سرزمین نیز حداکثر تا شمال سوریه (شهر اِبلَه) می‌رسیده است.

افزون بر این، نام شاه اَرمَنو در دوران نَرام‌سین (۴٣٠٠ تا ۴٢۵٠ سال پیش)، «مَدَکینَه» بوده است. این نام، باید آمیخته‌ای از نام «ماد» و واژۀ اوستاییِ «کَئِنا (کین در فارسی)» باشد.(«کَئِنا» در پیوند با واژۀ ارمنیِ «کِن» و لیتوانیاییِ «کَئینَه»)

از آنجا که «ارمنیان کهن» ایرانی‌تبار بوده‌اند، بنابراین نام ایشان نیز از عنصری ایرانی برخاسته است.(امروزه هنوز هم سنگواژۀ «اَری: دلاور» در زبان ارمنی وجود دارد/ ١١-١-١)

«اَرمَنو/اَرمَنی» می‌تواند بازتاب نام «اَری‌مَنو/اَری‌مَن(ی)» بوده و از آمیختن دو واژۀ «اَری»(در زبان میانرودانی) و «مَنو (مَرد، انسان)» یا «مَن/ی/ (زینت)» ساخته شده باشد. بنابراین نام ایشان می‌تواند در آغاز به مفهوم «مردان ایرانی» و یا «گوهر (زینت) ایرانیان» بوده باشد.