مفهوم بهشت در فرهنگ ایرانی

مهرداد ایران‌مهر

دولت‌های اولیه عبارت بود از واحدی از جمعیت کشاورز که توانایی بسیج نیروی نظامی و تولید ثروت برای پشتیبانی از این ساختار دیوانی را داشته باشد.

این دولت‌ها عمدتا در بستری از قبایل کوچگرد همسایه به سر می‌بردند که گهگاه افراد و اموالشان توسط ایشان غارت می‌شد.

مردم یکجانشین، به روش‌های امنی برای تولید غذا دست یافته بودند. این سبک زندگی، انباشتی از ثروت را ایجاد می‌کرد.

در مقابل، اقوام کوچگرد وابسته به مراتع بودند. این قبایل ممکن بود با تغییرات اقلیمی، مراتعشان را از دست بدهند. از این رو، این کوچگردان به غارت در قلمرو یکجانشینان می‌پرداختند.

بخشی از تاریخ نخستین بشر، در واقع سرگذشت کشاکش این جوامع کشاورز و قبایل کوچگرد بوده است.

مردم متمدن جوامع باستان، خود را در قلمرویی بارور تعریف می‌کردند که امنیتش توسط خدایان، شاه و ارتش تضمین می‌شد. به همین دلیل، نخستین پیکربندی مفهوم «بهشت»، در واقع شکل ارتقاءیافتهٔ همین جامعه‌های امن اولیه بود.

ایرانیان نخستین کسانی بودند که مفهومی از بهشت را در چارچوبی آیینی رونمایی کردند. بهشت که خود در زبان فارسی «بهترین جا» معنا می‌دهد، در پهلوی و اوستایی «پردیس» نیز نامیده می‌شود.

در سرتاسر تمدن‌های قلمرو میانی، بازتاب این واژه را می‌توان در کلیدواژه‌های مذهبی مردمان گوناگون مستقر در آن پیدا کرد که فردوس عربی و پارادایس اروپایی، نمونه‌هایی از آن است.

پردیس، در واقع نمادی آسمانی از جوامع امن مذکور بود. واژهٔ پردیس، در شکل کهن «پَئیری-دَئِزَه» خوانده می‌شده است. این کلمه از دو بخش پئیری (پیرامون، پیرایه) به معنای گرداگرد و دئزه (دیه) به معنای روی هم چیدن تشکیل یافته است. بنابراین از نظر معنا جایی است که گرداگردش حصار کشیده باشند. یعنی قلمرویی برخوردار از نظم و امنیت که از جهان پیرامونش جدا شده است.

مردوک بابلی (خدای نظم) به این دلیل بزرگ داشته می‌شد که بر تیامت (دیو آشوب) غلبه کرده و نظمی همراه با آرامش را بر آسمان‌ها حاکم ساخته بود.

قانونگذارانی چون حمورابی (امور-اپی) به هنگام تدوین قوانین، خود را نماینده خدایانی مانند مردوک معرفی می‌کردند. زیرا می‌بایست اعتبار خویش را با دفاع از مردم در برابر قبایل مهاجم حفظ نمایند.

کوروش بزرگ نیز این کار را با توانمندی بالایی انجام داد و نظم و امنیتی را برای مردم تابع شاهنشاهی فراهم آورد که ضامن خوبی برای وفاداریشان بود.

برگرفته از : تاریخ کوروش هخامنشی، شروین وکیلی (نشر شورآفرین)

به صفحه تلگرام ما بپیوندید، تاربرگ تاریخ روایی ایران:

https://t.me/oldhistor