هندسه، مهندس...

واژۀ اوستایی هَن-تَچ، در پهلوی به هَندَچَک/هندازک و در فارسی به «اندازه» دگرگون شده و واژگان هندسه و «مهندس» از آن برآمدند. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه فراگیری دانش «اندازه» را از رویدادهای نوروز و دوران جمشید دانسته است.
به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد
نخست از برش هندسی کار کرد

اگر برگرفتی ز مردم شمار

مهندس فزون آمدی صد هزار

این دانش‌ها خاص ایرانیان بود. گردیزی در زین‌الاخبار آورده است:
از روزگار همای بنت بهمن‌، و جایی بود که آن را دژنبشت گفتندی یعنی دارالکتب. اندر وی بسیار کتاب بود‌، از علم دین و فلسفه و حساب و هندسه و هر علمی. اسکندر بفرمود تا آن همه را ترجمه کردند و به روم فرستاد و فرمود به مقدونیا بنهادند و آن دژنبشت را بسوختند با هر چه کتاب بود اندروی‌، و اندر میان عجم کتاب نماند...

شهرهای ناب زیرزمینی که هیچ نظیری در جهان ندارند مانندکیش و کاشان و...، با قنات‌های با دقت طراحی عالی، سدها و آب‌بندهای ناب، بناهای مصالح بنایی که بدون هیچ ستونی هزاران سال پا بر جا مانده‌اند و نمونه‌های آن را در همه جای ایران می‌توان یافت، از دژ و کوشک‌ها، از کاخ‌ها و شهرهای باستانی، از آتشکده‌ها و مساجد، پل‌های قوسی و بسیاری از بناهای تاریخی و باستانی دیگر که هنوز هم پا بر جا هستند مهندسی بسیار قوی و پرشکوهی داشته. مهندسانی که عجایب زیادی خلق کردند، از حفر آبراهه داریوش (سوئز)، شکافتن کوه صخره‌ای در دریا و حفر آبراهه دریایی آتوس در دریای اژه در زمان هخامنشی، احداث نخستین شاهراه‌های جهان، برج‌های عظیم اطلاع‌رسانی در راه شاهی (شاهراه پارسه به سارد)، نخستین ابداع و به کارگیری فاضلاب در جهان در تخت جمشید و سپس در شهرهای دوران اشکانی و ساسانی، نخستین سامانۀ جداساز در جهان در شهرهای ایران باستان و تخت جمشید و همچنین در مقبره‌های شاهان و خانه‌های گالی‌پوش شمال کشور. سامانه‌های آبرسانی شهری و هزاران شاهکار مهندسی دیگر بی‌تردید نمی‌توان خلق این همه را اتفاقی و یا تجربی دانست.