اهمیت اسناد در مطالعات تاریخی

از جمله کردارهای منفعت‌جویانۀ پژوهندگان غربی، یکی گزینشی برخورد کردن با درونمایۀ اسناد تاریخی مورخان یونانی است.
به گفته‌ای، ایشان هرگاه با مطالبی پیرامون دیرینگی آغاز شهریگری در یونان، مصر و میانرودان مواجه می‌شوند، حتی از یک نقطه سند هم نمی‌گذرند. همینطور، مطالبی را که پیرامون کامیابی‌های اسکندر باشد، مو به مو در کتاب‌های تاریخ درج نموده و دربارۀ هر خطِ آن قلمفرسایی می‌کنند.

در همین باره، برای نمونه هرودت دیرینگی اهرام را کمتر از قدمت رخداد نبرد تروآ دانسته است. یعنی با توجه به مدت زمان فرمانروایی دودمان چهارم مصر که در کتاب دوم او ثبت شده، ساخت اهرام در بازۀ زمانی ۱۱۸۳ تا ۹۲۰ پ.م (حدود ۳۰۰۰ سال پیش) جای می‌گیرد. اما پژوهشگران غربی، فهرست فراعنۀ هرودت را رد کرده و با رجوع به اسناد غیرهرودتی، قدمتی بالغ بر ۴۵۰۰ سال را برای زمان سازندگان اهرام در نظر گرفته‌اند.

همچنین، سومرشناسان بدون توجه به داده‌های نجومیِ سیاهه فرمانروایان سومر (دربارۀ درازای فرمانروایی هر یک از فرمانروایان)، تمامی آن‌ها را بی‌کم و کاست به رسمیت شناخته و سپس مدت حکومت آنان را تقریبی تخمین می‌زنند.
در همین زمینه، تلاش‌های یک تاریخ‌شناس چینی به نام «لیو-تیه-یون»، منتج به یابش مدارکی شد که همگی سخن از وجود دودمان «شانگ» به میان آورده بودند، که البته تا آن زمان از سوی چین‌شناسان بیگانه و نیز تاریخدانان جوان‌تر و کمتر سنتی چین، تنها افسانه به شمار می‌آمدند.
تا روزگار پایانی سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم، مدارک تاریخ سنّتی و ملی چین، از ارج و احترام بالایی نزد پژوهشگران برخوردار بودند. اما یک نسل از تاریخدانان چینیِ جوان‌تر و کمتر سنّتی، به تدریج دچار تردید می‌شد. آن‌ها شجره‌نامه‌های پرطول و تفصیل پادشاهان باستان را مسخره می‌کردند. آن‌ها سند و مدرک مطالبه می‌کردند. همراستا با تردیدگرایانِ درون‌کشوری، نگرش‌های چین‌شناسانِ بیگانه نیز در افسانه نمایاندن روزگار کهن‌ترین دودمان آن کشور و گزارش‌های ملی تاریخ چین، مطرح شدند. بدینگونه، سرآغاز شهریگری (مدنیّت) چینیان بر سرزمین‌های خاوری و جنوبی کشور خود (خاستگاه تمدن چینی)، به اواخر هزارۀ دوم (برآمدن دودمان «جو»، سومین دودمان نوشته‌های ملی) کوتاه شد. اما این تفسیرهای یکجانبه، وارونه بر وضعیت ایران، باعث نشد که تمامی گزارش‌های کلاسیک، وارد حوزۀ ادبیات و استوره‌شناسی چین شود. بلکه در برابر، تلاش‌های باستان‌شناختی را افزایش داد. تلاش‌های یک تاریخ‌شناس چینی به نام «لیو تیه یون»، منتج به یابش مدارکی شد که همگی سخن از وجود دودمان «شانگ» به میان آورده بودند، که البته تا آن زمان افسانه و استوره به شمار می‌آمدند. اینگونه بود که در درازای کمتر از پنجاه سال، تاریخ‌پژوهان و باستان‌شناسان چینی، اعتبار گزارش‌های ملی (به ویژه بخش‌های در پیوند با دو دودمان نخستین) را در محافل علمی بازگرداندند. قدمتی که دیگر احتمال خطرهایی چون تاریخ‌سازی و یا مصادرۀ داشته‌های تاریخی و فرهنگی چین از سوی برخی همسایگان آزمندِ آن (ژاپن) سرزمین را کاهش داده است.

همچنین کاوش‌های هاینریش شلیمان در اعتماد به نوشته‌های یونانی در جُستن «تروآ»، و نیز آگاهی استنادی هوارد کارتر از جایگاه درۀ شاهان و کشف گور «توت-انخ-امون» که با مطالعۀ اسناد کهن و بها دادن به آن‌ها، به دست آمد.

اما همین پژوهشگران، در واکنش به اسناد بومی فراوان ایران، آن‌ها را افسانه‌های برآمده از توهّم و یا برداشت‌هایی از تاریخ دیگر کشورها می‌خوانند! (نک: فهرست پیوست)
اینچنین است که در سدۀ اخیر و به علت نگارش کتاب‌های فراوان در غرب، ضمن حذف تاریخ ملی شرقیان، پندارهایی غلط چون اهمیت نداشتن متون کهن شامل استوره‌ها و قصص و روایات این ملل قدیمی، همچنان در ذهن پژوهشگران باقی مانده و در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. بدتر از آن، کلیۀ پژوهش‌ها و کاوش‌های نوین نیز پیرو فرضیات اثبات‌نشده جدید غربی و تاثیرات برگرفته از آن تکرار شده و انجام می‌گیرد و داده‌های به دست آمده نیز بر پایۀ همان فرض مکرر تفسیر می‌گردد!
نقل از: سورنا فیروزی

فهرست پیوست:
ابن هشام، سیرة الرسول
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ
ابن طقطقی، تاریخ فخری
ابن اعثم کوفی، الفتوح
ابن عبری، مختصر تاریخ الدول
ابن خلدون، تاریخ (مقدمه)
ابن سعد، طبقات الکبری
اصفهانی، حمزه، سنی ملوک الارض و الانبیاء
ابن ندیم، الفهرست
ابن خردادبه، المسالک و الممالک
اصطخری، مسالک و ممالک
ابن بلخی، فارسنامه
ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان
بهار، ملک الشعرا، مجمل التواریخ و القصص
بهار، ملک الشعرا، تاریخ سیستان
بلاذری، فتوح البلدان
بلعمی، تاریخنامه طبری
بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی
بناکتی، روضه الولالباب
بیرونی، ابوریحان، آثارالباقیه
بیهقی، علی بن زید، تاریخ بیهق
ثعالبی، شاهنامه ثعالبی
جوزجانی، منهاج السراج، طبقات ناصری
جوینی، جهانگشای جوینی
جاحظ، التاج فی اخلاق الملوک
جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلام
حافظ ابرو، زبدة التواریخ
حدود العالم، بی‌نام
خلف تبریزی، برهان قاطع
خواندمیر، دستورالوزرا
خواندمیر، حبیب السیر
دینوری، ابوحنیفه، اخبارالطوال
دینوری، ابن قتیبه، الامامة و السیاسة
دهخدا، لغتنامه
راوندی، راحة الصدور
رودکی، دیوان
شبانکاره‌ای، مجمع الانساب
طبری، تاریخ طبری
جرفاذقانی، تاریخ یمینی (ترجمه)
خواجه رشیدالدین فضل‌الله، جامع‌التواریخ
فردوسی، شاهنامه
قمی، حسن، تاریخ قم
قزوینی، محمد، مراسلات دیوان سلطان سنجر
کرمانی، عقدالعلی للموقف الاعلی
گردیزی، زین الاخبار
مسکویه، تجارب الامم
مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم
مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ
مسعودی، مروج الذهب
مسعودی، التنبیه والاشراف
مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده
مستوفی، حمدالله، ظفرنامه
مستوفی، حمدالله، نزهة القلوب
مرعشی، تاریخ طبرستان، مازندران و رویان
میرخواند، روضة الصفا
معمری، ابومنصور، شاهنامه ابومنصوری
معین، محمد، فرهنگ فارسی
نرشخی، تاریخ بخارا
نیشابوری، ظهیرالدین، سلجوقنامه
نسوی، نفثة المصدور
نظام الملک، سیاستنامه
نظامی‌عروضی، چهار مقاله
ناصرخسرو، دیوان
نامه‌های امام محمد غزالی
واقدی، مغازی الرسول
همدانی، ابن فقیه، البلدان
هروی، تاریخ هرات
یعقوبی، تاریخ یعقوبی
یعقوبی، البلدان
یاقوت حموی، معجم البلدان
گزنفون، کوروشنامه
دادگی، فرنبغ، بندهش
آملی، تاریخ رویان
بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه
جعفری، جعفر بن محمد، تاریخ یزد
دینوری، ابن قتیبه، عیون الاخبار
شهرستانی، الملل و النحل
قدامه بن جعفر، الخراج
نامه‌های امام محمد غزالی
نسوی، سیرت جلال‌الدین
نیشابوری، الحاکم، تاریخ نیشابور
هندوشاه نخجوانی، تجارب السلف
مجمل التواریخ و القصص، ترجمۀ ملک‌الشعرای بهار
تاریخ سیستان

اوستا، کهن‌ترین سرودهای ایرانیان"، ترجمۀ جلیل دوستخواه
زَند، پازند، کتاب‌های نوشته‌شده بر پایهٔ اوستا و زَند، کتاب‌های کلامی و فلسفی، پیشگویی و الهام، اندرزنامه‌ها، رسالهٔ یوشْتِ فْرَیان و اَخْتْ، درختِ آسوریک، کارنامهٔ اردشیر بابکان، شهرستان‌های ایران، یادگارِ زَریران، رساله‌های فقهی و حقوقی، رساله‌های کوچک آموزشی، فرهنگ‌ها، زَبورِ پَهْلَوی، اثرهای مانوی؛
فرهنگ اویم-ایک یا اویم-ایوَک، فرهنگ پهلویک، ترجمه‌ها و تفسیرهای اوستا به پارسی میانه زردشتی یا همان زَند، دانشنامه‌های زردشتی، دینکرد، بُندَهِشن، دادستانِ دینیگ (نامه‌های منوچهر)، ویچیتگی‌ها (گزیده‌های زادسپَرَم)، روایات همیت اشوهشتان، شکندگمانیک ویچار، شایست ناشایست، دادستان مینوک خرت، ارتاویرازنامه، ماتیکان هزارداتستان، زند وهومن یشت، ایاتکار جاماسبیک، روایت‌های پهلوی، متن‌های فلسفی و کلامی، الهام و پیشگویی، اندرزنامه‌ها، مناظره‌ها، متن‌های حماسی، تاریخ و جغرافیا، قانون‌های دینی و حقوقی، رساله‌های کوچک.