فروپاشی ساسانیان از نگاهی دیگر

پیشگفتار

رخدادهای ١۴ سدۀ پیش ایران، یکی از گرانیگاه‌های مهم تاریخ اجتماعی کشورمان به شمار می‌آید. بنابراین بررسی و کنکاش پیرامون آن می‌تواند پالایش برداشت‌های ما از چگونگی دگرگونی‌ها و تغییرات رخ داده در اوضاع اجتماعی آن روزگار ایران را در پی داشته باشد.

تاکنون بسیار در این باره سخن رفته، اما نوشتار پیشِ رو تا به امروز یکی از ارزنده‌ترین پژوهش‌ها در این زمینه بوده، و دیگران تنها شاید در آینده بتوانند با کاوش بیشتر در اسناد، آن را کامل‌تر نمایند.

در همین زمینه، طی گفتگویی که با دکتر آزاده احسانی دربارۀ این کتاب انجام گرفت، بنا شد در نشست مشترکی پژوهش‌های دکتر احسانی پیرامون «تلمود» بررسی شده و یهودی بودن میزبانان عرب مزدکیان در شبه‌جزیره، در صورت توافق، در چاپ دوم لحاظ گردد.

بی‌گمان نوشتار پیش رو را مستندترین پژوهش علمی می‌توان دانست که تا امروز پیرامون علل فروپاشی غمبار ایران ساسانی انجام شده است.

نوشتار مذکور، چکیده‌ای از کتابی ٨٠ صفحه‌ای با همین نام است، که انتشارات «آشیانۀ کتاب» آن را در سال ١٣٩١ منتشر کرده است.

متن منشور کوروش

١- [آن هنگام که ............ مردوک] پادشاه همهٔ آسمان‌ها و زمین، کسی که ..... که با ..... یش، سرزمین‌های دشمنانش را لگدکوب می‌کند

٢- ............... با دانایی گسترده، ......... کسی که گوشه‌های جهان را زیر نظر دارد

٣- ..... ........... فرزند ارشد [او] (بل‌شزر)، فرومایه‌ای به سروری سرزمینش گمارده شد

۴- ............... [اما] او [فرمانروایی] ساختگی برای آنان قرار داد

برگه شادباش کوروش بزرگ

زمین را منم تاج تارک‌نشین

ملرزان مرا تا نلرزد زمین

«نظامی گنجوی»

کوروش بزرگ، بزرگمردی بی‌همتا که از برجسته‌ترین مردان همهٔ روزگاران بوده و تا ایران نامی در جهان دارد، به نام نامی او می‌بالد و هرگز فراموشش نخواهد کرد. این شهریار فرزانه کمک به مردمان را آرمان خویش ساخته و یاری ستمدیدگان از رفتارهای همیشگی او بود.

کوروش یا کورش؟

امروزه برخی درباره نام‌واژۀ کهن «کوروش» سردودمان جهانشاهی هخامنشی، در این اندیشه فرورفته‌اند که می‌بایست این نام را به گونۀ «کورش» نوشت، نه «کوروش». سندهایی چند نیز برای این مدعا برمی‌شمارند.

در اینجا به بازگفت برهان‌هایی می‌پردازیم که نشان می‌دهد نگارش این نام‌واژه در ادبیات دیروز و امروز فارسی، با آوانگاری سرشتین «کوروش» همخوان و هماهنگ بوده است و می‌باشد.

بررسی واژهٔ ذوالقرنین

نخست سنجیده شود واژۀ اوستایی «سَرَه (سر)» در پیوند با واژۀ لووی هیروگلیفیِ «شَری (بالا)»(از گونۀ سَتِم)، در برابرِ واژۀ یونانیِ «کَرَه /کر/ (سر)»(از گونۀ کِنتوم)؛

واژۀ اوستایی «سرو /س صامت/ (شاخ)» در پیوند با واژۀ لووی هیروگلیفیِ «سورنَه، شَوَتَر (شاخ)»، در برابرِ واژۀ لاتین «کُرنو /کُرن/ (شاخ)»(وام‌واژۀ عربیِ «قرن /شاخ/، ذوالقرنین»).