مینوی خرد

مینوی خرد

نویسنده: ناشناس
مترجم: احمد تفضلی
ناشر: بنیاد فرهنگ ایران
سال نشر: ۱۳۵۴

در میان کتاب‌های نوشته شده به زبان پهلوی و یادگار دوران ساسانیان و بازمانده از یورش تازیان، می‌توان به اندرزنامه‌ها اشاره کرد. اندرزنامه‌ها آثاری بودند با جنبه‌های اخلاقی و یا حکمت عملی و لبریز از مواعظ و ادب و آداب و حکم ایرانی.

 

«مینوی خرد» یکی از نمونه‌های بارز از اندرزنامه‌های پهلوی است. اگرچه این اثر در ردهٔ اندرزنامه‌هاست، اما نه به صورت صرف اندرزنامه، بلکه در آن از آفرینش، حیات یا عدم حیات جسم و روان  پس از مرگ (معاد)، اساطیر ایرانی، آیین‌های ایرانی و آداب و رسوم ایرانی و غیره نیز به وفور سخن رفته است.

دادِستان مینوی خرد، کتابی به زبان پارسی میانه است که صورت پهلوی و پازند آن و نیز ترجمه‌هایی به سانسکریت و فارسی کهن (هم نظم و هم نثر)، از آن باقی مانده است.

مینوی خرد نیز همچون دیگر بحث‌های کلامی و فلسفی کهن، به شکل پرسش و پاسخ می‌باشد. (گفتگوی افلاطون و شاگردانش نیز به همین سبک است)

این اثر به صورت مجموعه پرسش‌هایی است که دانا از مینوی خرد (خرد ناب) می‌پرسد و مینوی خرد پاسخ می‌دهد. واژهٔ دادستان که در نام کامل کتاب دیده می‌شود، به معنی رأی و فتوا است.

ذکر این نکته ضروریست که نویسندهء این کتاب نیز مانند بیشتر کتب پهلوی ناشناخته است. اما با مقایسه مطالب اساطیری این کتاب با دیگر کتب که در حوزهء اساطیر در دست است، می‌توان پی برد که نویسنده از اطلاعات دقیقی در رابطه با اساطیر ایرانی برخوردار بوده، و همین نگاه را می‌توان به موارد دیگری مانند آفرینش یا آداب و رسوم و... نیز دید و تعمیم داد.

خواننده می‌تواند نکاتی را از آفرینش زمین و آسمان و مخلوقات دیگر تا دوزخ و بهشت و سرنوشت تن و روان آدمی پس از مرگ را دریابد و از شخصیت‌های اساطیری چون ایرج و آرش و فریدون و ضحاک و اسفندیار و... سخن‌ها به میان آمده است.

همچنین از آداب و رسومی همچون نحوهء نان خوردن یا ادرار کردن و یا ارجحیت ازدواج با خویشاوندان و بستگان نزدیک نسبت به خویشاوندان دور مباحثی مطرح گردید.

از برسم و هوم و بهرام ورجاوند و سروش و ایزدان گیتی و ایزدان مینو و دیگر اصطلاحات پیش از اسلام ایرانیان به کرات مطالبی ذکر شده است. در مواردی نیز به مقایسات و گاه روابط دقیق و پیچیدهء کلیدواژگانی همچون «توانگری - درویشی - قدرت» یا «هنر - خرد»، «نیکی - بدی»، «درویش توانگر - توانگر درویش»، «کوشش - تقدیر»، «خرد - تقدیر» «دروغ - راستی» و... پرداخته شده است.در پایان، شاید بتوان گفت شباهت میان مقدمهٔ مینوی خرد با «مقدمهٔ کلیله و دمنه در باب برزویه طبیب» و «مقدمه شکند گمانیک وزار» و نیز شعری در توصیف خرد (در متون پهلوی جاماسب آسانا)، در آن است که، این مهم طرح گردیده که «مردمان دارای کیش‌ها و اندیشه‌های گوناگون و گاه متناقض یا متضاد با یکدیگرند».

اثر در ۶۳ فصل (یک دیباچه و ۶۲ پرسش و پاسخ) تدوین شده است. زمان تألیف کتاب را به احتمال در اواخر دوران ساسانی دانسته‌اند. زیرا در کتاب، کوچکترین اشاره‌ای به اعراب یا دین اسلام نشده، اما به نبردهای ایرانیان با ترکان و رومیان اشاره شده است. تأثیر زبان پارسی نو  چه از لحاظ دستوری و چه از لحاظ واژگانی در کتاب دیده نمی‌شود.

نسخهء نوشتاری:

https://s28.picofile.com/file/8464306350/%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C_%D8%AE%D8%B1%D8%AF.PDF.html

به صفحه تلگرام ما بپیوندید، تاربرگ تاریخ روایی ایران:

https://t.me/oldhistor