ایران آینده

بازنگری در تاریخ قلمرو میانی

ایران آینده

بازنگری در تاریخ قلمرو میانی

درفش کاویانی

گردآوری: مهرداد ایران‌مهر

دِرَفشِ کاویانی پرچم استوره‌ای و تاریخیِ ایران تا پایان شاهنشاهی ساسانی بود که بنا به روایت فردوسی در شاهنامه، این درفش با قیام کاوهٔ آهنگر علیه ضحاک و آغاز پادشاهی فریدون پدید آمد.

از درفش کاویانی نوارهایی به رنگ‌های سرخ، زرد و بنفش آویزان بود و در مرکز آن نیز شکل یک ستاره (اختر) قرار داشت و به همین دلیل است که در منابع با نام اختر کاویانی نیز شناخته می‌شود و آن را فال نیک می‌دانستند.

اشارهٔ کنایه‌آمیز ناصرخسرو به «خجسته علم کاویان» و نیز خاقانی این باور را نشان می‌دهد.

چو آن پوست بر نیزه بر دید کِی

به نیکی یکی اختر افگند پی

بیاراست آن را به دیبای روم

ز گوهر بر و پیکر از زر بوم

بزد بر سر خویش چون گرد ماه

یکی فال فرخ پی افکند شاه

فروهشت ازو سرخ و زرد و بنفش

همی خواندش کاویانی درفش

از آن پس هر آنکس که بگرفت گاه

به شاهی به سر برنهادی کلاه

بران بی‌بها چرم آهنگران

برآویختی نو به نو گوهران

ز دیبای پرمایه و پرنیان

بر آن گونه شد اختر کاویان

که اندر شب تیره خورشید بود

جهان را ازو دل پرامید بود

منابع پذیرفته‌شده‌ای در دسترس است که نشان می‌دهد این درفش در شاهنشاهی ساسانی، پرچم رسمی بوده و از آن در جنگ‌ها نیز استفاده می‌شد.

استورهٔ کاوهٔ آهنگر در دورهٔ ساسانی شناخته شده بود و شهرت خاندان کارن که نسب خود را به قارن پسر کاوه می‌رساندند، موید این امر است.

به گفتهٔ مورخانی چون طبری و مسعودی، این پرچم از پوست پلنگ ساخته شده بود و ابعاد آن ۸×۱۲ ذراع، (حدود ۵×۷٫۵ متر) بود. خوارزمی به منابعی اشاره کرده که در آن‌ها جنس درفش کاویانی از پوست شیر بوده است.

برخی از پژوهشگران از جمله فردیناند یوستی، فردریش ساره و اسکار مان عقیده دارند که درفش کاویانی در قسمت آسیب‌دیدهٔ موزائیک اسکندر به تصویر کشیده شده است.

اهمیت ملی درفش کاویانی به حدی بود که یک قهرمان تورانی می‌توانست بگوید: «آن اختری است که قوت ایرانیان در آن نهفته است» و «اگر آن درفش ارغوانی را بگیریم، ما روز را بُرده‌ایم».

نقش مُهر محدب روی قطعات مهر و موم یافت شده در شوش. (نیمه هزاره چهارم)

تزیین با نقش چلیپایی بزرگ، با یک الماس کوچک در دایره در مرکز. هر بازوی صلیب توسط یک شکل دو شاخ پوشیده شده است. در بین آن‌ها، چهار هلال کوچک که توسط یک شورون (شکل عدد ۸) بر آن‌ها پوشیده شده است.